گذري بر مشق هاي پنهان در كاخ عالي قاپوي اصفهان

دسته بندي : علوم انسانی » هنر و گرافیک
پيش گفتار
نگار گري، ترجمه واژه اي و معرف هنري است كه سالها با اصطلاح مينياتور شناخته مي شد و خود مينياتور نوعي تزئينات ريز بر روي كتب و استخوان و عاج بود كه در اروپا انجام مي شد و از آنجا كه اندازه نقاشي هاي اين سبك، ريز و ظريف بود به مينياتور شهرت يافت. بر پژوهندگان هنر پوشيده نيست كه هنوز در باب اين هنر و شناخت و دريافت اصالت آن اثري به تمامي در دست نيست و اكثريت اين پژوهشها توسط اروپاييان و قطعا با منطق صوري و بصري خاص خودشان انجام شده كه همين امر به لحاظ عدم حضور ديد و انديشه شرقي، آنچنان كه آموزه هاي گذشته آنها به ايشان آموخته باشد، تاثيري قابل توجه در عدم پديداري برخي وجوه پنهان و اصيل اين هنر بر جاي نهاده است كه جاي بسي تأمل دارد.
« اگر چه تا كنون برخي از پژوهشگران ايراني در روشن كردن نكات مبهمي از تاريخ نقاشي ايران توفيق يافته اند، اما روي هم رفته ايرانيان سهم چنداني در تحقيقات مربوط به اين هنر، ادا نكرده اند.»
اما فارغ از تمام شرح و بسط هاي محتوايي و تاريخ نگاري، آنچه در اينجا قابل ذكر است ناديده انگاشته شدن رشد اين هنر در ذهن هنرمندان و برخي از آثار خلق شده است كه از زير شاخه هاي هنر تصوير گري و نقاشي به طور عام مي باشد كه به اعتقاد من اين بُعد از هنر را، از برخي همت ها دور خواهد ساخت.
صفاتي همچون خشكي ديد هنرمندان نگارگر، تحجر و تعصب در اعمال تكنيكها و اصول كار، عدم توانايي هنرمندان نگارگر( شرقي و ايراني) در پرداخت عيني تر(رئال) در تصاوير« عدم وجود پرسپكتيو و مانند آن» و تعدادي ديگر از بحثها پيرامون اين هنر گرانمايه و به اعتقاد من هنوز ناشناخته كه اين مقاله به حد بضاعت تنها به بخشي از خصوصيات خواهد پرداخت.
آنچه در اين گفتار به آن اشاره خواهد شد رهيافتي است جهت شناخت و معرفي بخشي از روند رشد تكنيكي و ديدگاه مقوله هنر تصوير گري در دوره صفوي و آن دسته از تصاويري كه تا كنون از ديد اكثر منتقدان، محققان و هنر شناسان و مخاطبان مستور مانده است، حال براي نخستين بار تحت عنوان« مشق هاي پنهان» معرفي، و به آن پرداخته مي شود.
معرفي و تحليل مشق هاي پنهان، به دليل جديد بودن موضوع و ناشناخته بودن آن، زمان بسياري را مي طلبد تا توسط پژوهشگران متخصص از ديدگاههاي مختلفي مورد بررسي قرار گيرد. اين مقاله تحقيقي در حد گامي هر چند كوتاه از لحاظ زيبا شناسي، بعد تاريخي، فن شناسي و اصول حفاظت، اين آثار را مورد بررسي قرار مي دهد.

معرفي مشق هاي پنهان در كاخ عالي قاپوي اصفهان
بطور كلي آنچه به عنوان مشق هاي پنهان معرفي مي گردد، موضوعي تحقيقي و پژوهشي است كه آنچه مي توان در توضيح آن قرار گيرد كه اين قسمت از 4 بخش تشكيل مي شود.
الف: تكيه گاه، كه بصورت ديوار، جرز، طاقچه و بيشتر با مصالحي مانند آجر، گچ و كاه گل ساخته مي شود.
ب: لايه آستر؛ كه جهت پر كردن خلل و فرج تكيه گاه و همچنين مسطح و يكنواخت نمودن آن ايجاد شده و معمولا اين لايه از گچ زنده و يا كاهگل و يا هر دوي آنها به وجود مي آيد.
ج: لايه بستر؛ براي آماده تر شدن سطح كار، يك لايه گچ نرم به صورت كشته بر روي لايه آستر مي آيد. اين لايه نازك، سطح كار را كاملا مسطح و صيقلي مي نمايد.
د: لايه بوم كننده؛ براي حركت راحت قلم مو بر روي سطح ديوار و همچنين جذب كمتر زنگ توسط گچ، يك لايه نازك از كتيرا يا سر شيم و موادي از اين قبيل به همراه گل سفيد گل سرخ يا به تنهايي بر سطح كار و بر روي لايه بستر پوشش داده مي شود.
در شكل مقابل اين لايه ها را مي توان مشاهده نمود.
پس از اينكه لايه بوم كننده بر سطح لايه بستر آمد و سطحي مناسب جهت نقاشي پديد آورد، در بعضي از قسمتهاي آ‎ماده شده براي نقاشي نما به دلايلي( كه در اين مقاله ذكر شده است) استاد كار نقاش يا شاگرد، طراحي هايي با قلم مو انجام داده اند و سپس نقاشي اصلي بر روي آن اجرا شده است كه هيچگونه ارتباطي با هم ندارند. زمان اجراي اين مشق ها، اين شناخت بوده كه اين طرحها زير لايه رنگ پنهان مي ماند پس به همين خاطر اين مشق ها هم از لحاظ موضوع و هم از نظر حركت قلم مو كاملا آزادانه اجرا شده است.