اقتصاد نفت و تحليل ساختارها

دسته بندي : علوم انسانی » اقتصاد
اين بحث حاصل گفت و گو با يكي از كارشناسان صنعت نفت است كه در دو فصل ساختار جهاني نفت و اولويتها در سرمايه گذاري نفتي ايران, از نظر مي گذرد. اهميت اين گفت و گو در آن است كه ايشان در شرايطي پيش بيني افزايش قيمت نفت را نمود كه قيمتها سير نزولي را طي مي‌كرد و توصيه كارشناسان كمپانيها اين بود كه مسؤولين ايراني, تا قيمت ارزانتر از اين نشده است, بايد نفت را پيش‌فروش كنند.

فصل اول: ساختار جهاني نفت

الف – تاثير منحني ركود و رشد در بازار نفت
نفت به تنهايي يك كالاي اقتصادي, سياسي يا استراتژيك نيست, بلكه اين سه خصوصيت را تواما" داراست و نمي توان صرفا" به يكي از وجوه آن توجه كرد.
رسوخ نفت در تمامي زواياي زندگي بشر, آن را به صورت يك كالاي حياتي درآورده است و اساسا" در حال حاضر زندگي صنعتي بدون نفت ميسر نيست.
در تاثير منحني ركود و رشد بازار نفت, آنچه كه در گام اول بايد در نظر گرفت, محدوده مصرف انرژي در دنياست. نياز به مصرف انرژي, نخستين عامل در شكل گيري سيكل عرضه و تقاضاي نفت است. بنابراين به دنبال نياز به مصرف انرژي, بحث قيمت گذاري مطرح مي شود. قيمتها حامل يك پيام هستند. افزايش يا كاهش مصرف نفت, در زمينه هاي سياسي استراتژيك نيز پيام خاص خود را دارد.
«ركود» در بازار نفت, پديده اي دوره اي است كه بعد از دوره شكوفايي به وجود مي آيد. ركود بطورطبيعي مصرف كمتر را به دنبال خواهد داشت.
پيش از آغاز ركود اخير در بازار نفت, دنيا در اوج شكوفايي اقتصادي بود و خود را براي مصرف هرچه بيشتر آماده مي‌كرد, به همين دليل سرمايه گذاريهاي زيادي براي بالابردن توليد انجام شده بود. در سه سال آخر رشد اقتصادي دنيا, در يك سال روزانه ششصدهزاربشكه نفت, در سال بعد يك ميليون و يكصدهزار بشكه در روز و در سال سوم يك ميليون و سيصدوهفتاد هزار بشكه در روز توليد اضافي صورت گرفت. اين توليد, مازاد بر ذخيره‌سازي پنج ميلياردبشكه اي كشورهاي مصرف كننده بود. بر اين اساس مقادير زيادي نفت انباشته شد. ذخيره سازي نفت به معني انباشت سرمايه و راكدماندن آن بود. به همين جهت, اين سرمايه راكدشده توسط ذخيره كنندگان نفت وارد بازار شد. از طرف ديگر كشورهاي توليد كننده نفت درصدد برآمدند تا با افزايش توليد, پاسخگوي بازار پر اشتهاي نفت بخصوص در آمريكا شوند كه در اين ميان ونزوئلا و مكزيك اشتهاي بيشتري را نشان دادند. افزايش ظرفيت, نياز به سرمايه گذاري داشت و بدين جهت ونزوئلا و مكزيك بدهيهاي سنگيني به بار آوردند. لذا مجبور بودند توليد نفت خود را بيشتر كنند.
ب – دلايل تمايل امريكا به خريد نفت مكزيك و ونزوئلا
علاقه كشورهاي مصرف كننده نفت به وجود تنوع منابع در بازار امري منطقي به نظر مي رسيد. زيرا وجود تنوع در بازار, باعث امنيت عرضه نفت مي شد. امريكا نيز به دنبال اين امنيت بود و قصد داشت از اتكاي خود به نفت خليج فارس بكاهد. بر اين اساس ترجيحا" كشورهاي مجاور خود مانند ونزوئلا و مكزيك را تشويق به افزايش توليد مي كرد. بر اين مبنا ونزوئلا بخش بزرگي از بازار عربستان را تصرف كرد.
ج – خط مشي عربستان در مقابله با رقباي نفتي
عربستان مي دانست كه ونزوئلا و مكزيك براي جبران بدهيهاي خود بشدت نيازمند به درآمد نفت هستند. افزايش توليد اين دو كشور, بشدت قيمت نفت را كاهش داد و حوادث بعدي نشان داد كه در اين جنگ قيمت, ونزوئلا و مكزيك بازنده هستند. بدهيهاي عظيم اين دو كشور, آنها را وادار به نرمش در مقابل عربستان نمود. اجلاس سه جانبه عربستان, ونزوئلا و مكزيك در سال 1998 محصول چنين روندي بود. اين هسته سه جانبه, ساير كشورهاي توليد نفت را نيز متاثر نمود. به مانند سالهاي آغازين تشكيل سازمان اوپك در دهه 60 , هدف تثبيت قيمتها بود، به گونه اي كه بهاي هر بشكه نفت خام از 10دلار پايين تر نرود. در اين روند, عربستان سعودي به منافع ملي خود مي انديشد. ذخاير 261 ميليارد بشكه اي عربستان, اين كشور را وادار مي‌كند تا به اين ثروت به صورت بلندمدت توجه كند. چرا كه اگر قيمت نفت بيش از حد بالا رود, انرژيهاي جايگزين فرصت طرح پيدا مي كنند و اين به ضرر عربستان است و اگر قيمتها از حد معمول پايين‌تر برود توليد به صرفه نخواهد بود. از اين رو عربستان همواره به دنبال تثبيت قيمت در حدي معقول است.
در سال 1986 عربستان برخلاف نظر كاخ سفيد كه قيمت 18دلار براي هر بشكه را پيشنهاد مي داد, قيمتي پايين تر را مدنظر داشت و چهارماه بر روي نظر خود مقاومت كرد.
در مرحله بعدي كه امريكا قيمت معقول نفت را 25دلار براي هر بشكه پيشنهاد داد و ايران نيز بهاي 21دلار را در نظر داشت, نهايتا" عربستان به قيمتي حدود 21 دلار براي هر بشكه تن داد. به اين ترتيب نمي توان سياست نفتي عربستان را دنباله روي سياست نفتي امريكا دانست, زيرا در عين وجود نقاط مشترك, اختلافات جدي نيز با يكديگر دارند.