تاریخ ریاضی

دسته بندي : علوم پایه » ریاضی
آغازها در اروپاي غربي
بخش شرقي امپراطوري روم همواره، چه از لحاظ اقتصادي و چه از نظر فرهنگي، پيشرفته ترين بخش آن امپراطوري بود.
اقتصاد بخش غربي هرگز بر اساس آبياري استوار نبود، كشاورزي بخش غربي به گونه اي گسترده بود كه انگيزه اي براي مطالعه نجوم فراهم نمي آورد. در واقع غرب با اندكي نجوم، كمي حساب عملي، و كمي دانش اندازه گيري كه تكافوي تجارت و مساحي را مي كرد، از عهده كارهاي خود به خوبي برمي آمد، اما انگيزه اعتلاي اين علوم از شرق نشات گرفت. زماني كه شرق و غرب از نظر سياسي از هم جدا شدند، اين انگيزه نيز تقريبا از ميان رفت. تمدن ايستاي امپراطوري روم غربي، قرن هاي متمادي، با اندك وقفه و دگرگوني، ادامه يافت، وحدت مديترانه اي تمدن قديمي نيز بدون تغيير باقي ماند ـ و حتي فتوحات وحشيانه نيز اثر چنداني بر آن نداشت. در قلمرو پادشاهي هاي ژرمني شايد به استثناي پادشاهي هاي بريتانيايي، شرايط اقتصادي، نهادهاي اجتماعي، و حيات فكري، اساسا به همان نحوي باقي ماند كه در اوان افول امپراطوري روم بود، اساس زندگي اقتصادي كشاورزي بود كه به تدريج در آن كشاورزان آزاد و سهم بر جانشين بردگان شدند، اما علاوه بر اين، شهرهاي پر رونق و تجارت بزرگ همراه با اقتصاد پولي وجود داشت. پس از سقوط امپراطوري غربي در سال 476، قدرت مركزي در دنياي يوناني ـ رومي، بين امپراطور قسطنطنيه و پاپ هاي روم تقسيم شد.
كليساي كاتوليك غرب از طريق نهادها و زبان خود در حدي كه مي توانست سنت فرهنگي امپراطوري رومي را در ميان قلمروهاي ژرمني ادامه داد. صومعه ها و عامه مردم با فرهنگ بخشي از تمدن يوناني ـ رومي را زنده نگاه داشتند.
يكي از اين مردم عامه، آنيسيوس مانليوس سورينوس بوئتيوس (Anicius Manlius Severinus Boetius) كه سياستمدار و فيلسوف بود، متوني رياضي به رشته تحرير درآورد كه بيش از هزار سال در جهان غرب اعتبار داشت. اين متون منعكس كننده شرايط فرهنگي آن زمان هستند، كه داراي محتواي فقيري بودند و بقاي آنها احتمالا متاثر از اين باور بود كه مولف در سال 524 بر سر ايمان كاتوليكي خود به شهادت رسيد. كتاب وي به نام آموزش حساب ( Institutio arithmetica ) كه ترجمه اي سطحي از نيكوماخوس است، بخشي از نظريه اعداد فيثاغورثي را عرضه مي كرد كه در آموزش قرون وسطايي به عنوان قسمتي از معارف سه گانه و چهار گانه كهن، حساب، هندسه، نجوم و موسيقي جذب شده بود.تعيين زماني كه اقتصاد امپراطوري روم قديم در غرب از ميان رفت و جاي خود را به سامان جديد فئودالي داد، دشوار است. فرضيه ه. پيرن ( H. Pirenne ) كه بنابر آن پايان دنياي كهن غرب با گسترش اسلام قرين بود، مي تواند پرتوي بر اين مساله بيفكند. اعراب همه ايالت هاي سواحل شرقي و جنوبي مديترانه را از چنگ امپراطوري بيزانيس خارج كردند و مديترانه شرقي را به صورت يك درياچه بسته اسلامي درآوردند. آنها روابط بازرگاني ميان خاور نزديك و غرب مسيحي را تا چندين قرن سخت دشوار ساختند. مجراي فكري بين دنياي عرب و بخش هاي شمالي امپراطوري پيشين روم، گرچه كاملا مسدود نگشت، اما تا چندين قرن با مانع روبرو بود.
بعدها در سرزمين گل فرانك و ديگر بخش هاي پيشين امپراطوري روم، اقتصاد بزرگ مقياس از بين رفت، زوال شهرها آغاز شد، جمع عوارض قابل وصول ناچيز شد. معاملات تهاتري و بازار محلي جاي اقتصاد پولي را گرفت.
سخن كوتاه: اروپاي غربي به وضعيتي نيمه بربري سقوط كرد. با افول تجارت، اشرافيت زمين دار اهميت پيدا كرد، زمينداران فرانكي شمال، به سر كردگي كارولنژين ها ( Carolingians ) قدرت حاكم سرزمين فرانك ها شدند. مركز اقتصادي و فرهنگي به شمال فرانسه و بريتانيا انتقال يافت. جدائي شرق و غرب قدرت موثر پاپ را چنان محدود كرد كه پاپ به اتحاد با كارولنژين ها تن داد، و تاجگذاري شارلماني ( Charlemagne ) به عنوان امپراطور روم مقدس در سال 800 ميلادي مظهر اين اتحاد بود. جامعه غربي صورتي فئودالي و كليسائي يافت و جهت گيري آن شمالي و ژرمني بود.



در نخستين سده هاي فئوداليسم غربي، حتي در صومعه ها نيز عطف توجه چنداني به رياضيات ديده نمي شود. در جامعه كشاورزي ابتدائي اين دوره، عواملي كه برانگيزاننده رياضيات، از نوع صريحا عملي آن باشد، تقريبا وجود نداشت، و رياضيات صومعه اي چيزي بيش از حسابي كليسائي، آن هم عمدتا براي احتساب زمان عيد فصح، نبود. بوئتيوس بالاترين مرجع به شمار مي آمد. در ميان رياضيدانان كليسائي، آلكوين انگليسي الاصل و وابسته به دربار شارلماني از اهميتي برخوردار بود. او كتاب مسائلي براي تيز كردن فكر جوانان را نوشت. اين مجموعه قرن هاي متمادي نويسندگان كتب درسي را زير تاثير خود داشت. سابقه اغلب اين مسائل تا شرق باستان مي رسيد. به عنوان مثال:
سگي خرگوشي را دنبال مي كند، و فاصله آن دو 150 ذراع است، در هر بار سگ 9 ذراع و خرگوش 7 ذراع مي جهند.
در چند پرش سگ از خرگوش جلو مي افتد؟
مي خواهيم يك گرگ، يك بزغاله، و يك كلم را با قايقي كه علاوه بر قايقران مي تواند يك از آنها را جاي دهد، از
رودخانه اي عبور دهيم. قايقران چگونه بايد آنها را از رودخانه بگذراند تا بزغاله كلم را و گرگ بزغاله را نخورد؟

يكي ديگر از رياضيدانان كليسائي، ژربر ( Gerbert ) راهبي فرانسوي بود كه در سال 999 با نام سيلوستر دوم (Sylyester II) به مقام پاپي رسيد. او، زير نفوذ بوئتيوس چندين رساله به رشته تحرير درآورد، اما اهميت عمده او به مثابه يك رياضيدان در اين است كه وي يكي از نخستين دانشمندان غربي است كه به اسپانيا سفر كرد و در رياضيات جهان عرب به مطالعه پرداخت.

تفاوت هاي عمده اي بين رشد فئوداليسم غربي، فئوداليسم يونان اوليه، و فئوداليسم شرقي وجود دارد. خصلت گسترده كشاورزي غربي، مجال به وجود آمدن شبكه اي وسيع از مديران بوروكرات را نمي داد، و در نتيجه نمي توانست مآلا براي استبدادي شرقي پايه و اساسي فراهم آورد. در غرب امكان فراهم آوردن ذخيره وسيعي از بردگان وجود نداشت. هنگامي كه در اروپاي غربي دهكده ها رشد كردند و به صورت شهرك درآمدند، شهرك ها نيز به واحدهاي خودگرداني تكامل يافتند كه در آنها شهرنشينان نمي توانستند زندگي فارغ البالي را بر اساس برده داري پي ريزي كنند. اين يكي از دلائل عمده اي است كه چرا تكامل پوليس يوناني و شهر غربي كه وجوه مشتركشان در مراحل اوليه اين قدر زياد بود در مراحل بعد را هاي متفاوتي را پيمودند.شهرنشينان قرون ميانه، براي بهبود سطح زندگي خود، مي بايست به استعداد خلاق خويش متكي باشند. اينان، پس از مبارزه اي جانانه با اربابان فئودال، همراه با كشمكش هاي داخلي بسيار، در طي قرون دوازدهم و سيزدهم و چهاردهم، پيروزمند سربرآوردند. اين پيروزي نه تنها بر گسترش سريع اقتصاد پولي، بلكه بر پايه بهبود تدريجي تكنولوژي استوار بود. شاهزادگان فئودال در جنگ عليه اربابان كوچك، اغلب از شهرها جانبداري مي كردند و سرانجام حاكميت خود را بر شهرها گسترش مي دادند. اين امر نهايتا به ظهور نخستين دولت هاي ملي در اروپاي غربي منجر شد.
شهرها به برقراري روابط بازرگاني با شرق، كه هنوز مركز تمدن بود، پرداختند. گاهي اين روابط به طريق مسالمت آميز و گاه به شيوه هاي خشن، مانند جنگ هاي صليبي، برقرار مي شد. شهرهاي ايتاليائي، نخستين شهرهائي بودند كه روابط بازرگاني برقرار كردند، سپس شهرهاي فرانسه و اروپاي مركزي به اين كار پرداختند. اهل تحقيق گاه به دنبال و گاه پيشاپيش بازرگانان و سربازان بودند. اسپانيا و سيسيل نزديك ترين نقاط تلاقي شرق و غرب بودند. و در اين نقاط تلاقي بود كه بازرگانان و محصلين با تمدن اسلامي آشنا مي شدند. هنگامي كه در سال 1085 مسيحيان، طليطله ( تولدو ) را از مغربي ها گرفتند، محصلين غربي براي آموختن علم كه به زبان عربي تدريس مي شد، به اين شهر سرازير شدند. اين محصلين غالبا مترجمان يهودي را براي مكالمه و ترجمه استخدام مي كردند. و بدين ترتيب، در اسپانياي قرن دوازدهم با پالتو اهل تيوولي ( Plato of Tivoli )، گراردو كرمونايي ( Gherardo of Cremona )، ادلارد باثي ( Adelard of Bath ) و رابرت چستري ( Robert of Chester ) روبروئيم كه نسخه هاي خطي رياضي را از زبان عربي به لاتين برمي گرداندند. بدين ترتيب اروپا از طريق زبان عربي با كلاسيك هاي يونان آشنا شد، و در اين زمان، اروپاي غربي، آن اندازه پيشرفت كرده بود كه دانش را ارج نهد.
همان طور كه گفتيم، نخستين شهرهاي تجاري نيرومند در ايتاليا سربرآوردند، در خلال قرن هاي دوازدهم و سيزدهم جنووا، پيزا، ونيز، ميلان و فلورانس روابط تجاري پر رونقي را ميان جهان عرب و شمال برقرار كردند. بازرگانان ايتاليائي از مشرق ديدار كردند و تمدن آن را مورد مطالعه قرار دادند، مسافرت هاي ماركوپولو نشان دهنده بي باكي اين ماجراجويان است. اينان، مانند بازرگانان يوناني دو هزار سال پيش، كوشيدند علم و هنرهاي تمدن كهن تر را، نه فقط براي بازآفريدن آنها، بلكه براي جذب آنها در جامعه تجاري خود فراگيرند، جامعه اي كه در همان قرن هاي دوازدهم و سيزدهم شاهد رشد بانكداري و مقدمات پيدايش صنعتي از نوع سرمايه داري بود. اولين بازرگان غربي كه مطالعات رياضي وي تا حدي از پختگي برخوردار است، لئوناردوي پيزايي ( Leonardo of Pisa ) است.