روانشناسی اجتماعی پرخاشگری در ورزش مدارس

دسته بندي : علوم انسانی » تربیت بدنی
مقدمه:
پرخاشگری یکی از پدیده های روانی_اجتماعی است که قسمت اعظم تاریخ مدون انسان پیرامون ان رقم خورده است. برخی سپیده دم تاریخ را با بیان قتل هابیل و به دست قابیل الوده به پرخاشگری و خشونت می دانند کوالسکی بر اساس پژوهش های انجام شده خود می نویسد÷از 5600 سال قبل تا امروز بشر فقط 292سال در صلح و صفا گذرانیده و بقیه را در جنگ و ستیز بوده است.
اگر تاریخ انسان را ورق بزنیم پر است از خون خواری و قتل و غارت و کشتار.بزرگترین افتخار قهرمانان تاریخ این بوده است که توده گسترده تری از انسان ها را کشته یا به کشتن داده اند.از ان سردار رومی می توان نام برد که چهل هزار غلام را در روم به صلیب کشید و پادشاهی که فرمان داد تا هزاران نفر از هواداران یک عقیده را در زمین بکارند و یا از اتیلا و چنگیز ذکری به میان اورد که مردم شهرهای چند هزر نفری را قتل عام کردند و تیمور که سراسر ایران را از کله انسان مناره ساخت و یا از ترومن که صد هزار ژاپنی را در لحظه به هلاکت رساند ...این است تاریخ بیان بشر...
در سال 1975 از هر ده هزار نفر امریکایی یک نفر به طور پرخاشگری کشته شدند. در مقایسه اماری پرخاشگری و خشونت در ایران با دیگر کشورها _که مثلا در هر پنچ دقیقه یک نفر به قتل می رسد و در هر دقیقه یک نفر مورد تجاوز جنسی قرار میگیرد _نشان می دهد که در کشور ما،هنوز در مقایسه با بسیاری از کشورهای بزرگ حتی معدل خشونت و پرخاشگری در جهان،بسیار پایین است.
روتن شناسی اجتماعی پرخاشگری را به عنوان یکی از رفتارهای بیمار گونه مورد مطالعه قرار می دهندو در تلاشند تا عوامل موثر در پیدایی، افزایش یا کاهش ان را معلوم دارند.
تعریف پرخاشگری:پرخاشگری را رفتاری تعریف کرده اند که هدف ان صدمه زدن به خود یا دیگران باشد.
انچه در این تعریف حایز اهمیت است،قصد ونیت رفتار کننده است؛یعنی اسیب رساندن تصادفی به شخص دیگر ، پرخاشگری نیست. مثلا اگر توپ فوتبال سهوا به بازیکن دیگر اصابت کند، پرخاشگری نیست.اما اگر فردی بازیکن را با پا بزند ،هل بدهد ، تنه بزند و یا فحاشی کند،پرخاشگری است.شاید این تعریف کمتر عینی باشد؛زیرا می توان از نیات فرد استنباطهای مختلفی کرد.علاوه بر این،این تعریف شامل رفتارهایی که ما معمولا به ان ها پرخاسگری می گوییم،نمی شوند.مثلا:کودکی که کودک دیگر را از تاب به زمین پرتاب می کند تا خودش سوار شود، قصد ازار او را ندارد؛اما دیگران رفتارش را پرخاشگرایانه می دانند. در عمل؛بسیاری از پژوهشگران ترکیبی از این دو تعریف را بکار می برند. رفتاری که به دیگران اسیب می رساند،پرخاشگری نامیده می شود،به خصوص وقتی که کودک بداند رفتارش به دیگران اسیب می رساند.اعمال خصمانه که از روی قصد باشد نیز پرخاشگری تلقی می شود(ماسن و همکاران13769).
از این رو تعریفی روشن و دقیق از پرخاشگری همچون تعریف سایر مفاهیم علوم اجتماعی دشوار است.این مشکل از انجا ناشی می شود که همواره نمی توان مرز روشن و قاطعی بین رفتارهای پرخاشگرایانه و غیر ان ترسیم کرد. به عنوان مثال دقیقا نمی توان گفت کدامیک از رفتارهای زیر ، نمونه هایی از پرخاشگری محسوب می شود:
_سارقی که به هنگام دزدی با صاحب مال گلاویز می شود؛
_مال باخته ای که در دفاع از اموال خود با دزد درگیر می شود؛
_یک شکارچی که حیوانی را شکار می کند؛
_بازیکن فوتبالی که پس از شکست از حریف،توپ خود را پاره می کند؛
_کودکی که سهوا به پدر خود سیلی می زند؛
-یک جوخه اعدام که موظف به تیرباران محکوم است؛
_فردی که خودکشی می کند؛

-زنی که از شوهر خود انتقاد می کند و به او غر می زند؛
-مردی که حضور همسرش را در یک مهمانی نادیده می گیرد؛
رفتارهای فوق هرکدام بخشی از عناصر یک رفتار پرخاشگرایانه اند؛اما بین ان ها باید تفاوت قایل شد.در برخی از ان ها یک موجود زنده مورد اسیب قرار می گیرد(اعدام یک انسان یا شکار یک حیوان)، در بعضی اسیب به غیر از موجود زنده معطوف می گردد(پاره کردن توپ فوتبال)،در بعضی اوقات گزند ارادی است(مثل شکار)و در بعضی مواقع اراده در ان سهمی ندارد(مثلا سیلی زدن کودک به پدر)گاه اسیب جنبه روان شناختی دارد(مانند انتقاد و غر زدن)و زمانی رو به خویشن دارد (مانند خودکشی)و گاه رو به سوی دیگران دارد (مانند بوکسوری که مشت به حریف می زند)و در بعضی مواقع انجام وظیفه می رساند(مانند انجام وظیفه یک جوخه اعدام).
انواع پرخاشگری:روان شناسان اجتماعی دوگونه پرخاشگری را از هم تمیز می دهند:
1)پرخاشگری هدفی: که در ان پرخاشگر خودش هدف است و غالبا با ایجاد درد و هیجان همراه است.وقتی خواهر و برادری با هم دعوا می کنند و به یکدیگر مشت می زنند و یا توهین به کسی که از او متنفریم و یا صدمه زدن به فردی برای جبران تحقیری که روا داشته،نمونه هایی از این نوع پرخاشگری هستند.
2)پرخاشگری وسیله ای: این نوع پرخاشگری به دلیل خشم یا برای هیجان ایجاد نمی شود؛بلاه هدف به دست اوردن پاداش های مطلوب،همچون پول یا کالاهای با ارزش است ، نه ازار قربانی رفتار.کودکی که کودک دیگر را می زندتا اسباب بازی مورد علاقه خود را به دست اورد، یک بازیکن فوتبال که عملا به بازیکن حریف اسیب می رساند تا او را از زمین بیرون کند و احتمال پیروزی تیم خود را افزایش دهد.نمونه ای از پرخاشگری ابزاری یا وسیله ای است.
انواع دیگر رفتار پرخاشگرانه را می تئان به شرح زیر برشمرد:
1)پرخاشگری ناشی از خشم:این نوع پرخاشگری عموما با علایم بر انگیختگی هیجانی و اغلب ناشی از درد ناکامی است.برای مثال:اگر دو موش باهم در قفسی جای داده شوند،وقتی به ان ها ضربه الکتریکی وارد شود، به یکدیگر حمله می کنند .اگر یک موش باشد به عروسک یا شی دیگری حمله می کند. در ناکامی اگر از حیوان گرسنه در رسیدن به غذا جلوگیری شود، پاسخ پرخاشگرانه در پی خواهد داشت کبوتری که اموخته برای دریافت دانه به میله ای نوک بزند اگر از خوردن دانه بازداشته شود به کبوتر دیگر حمله می کند.
2)پرخاشگری ناشی از حس غارتگری یا به خاطر شکار: در این حالت حیوان بدون احساس خاصی به شکار خود حمله می کنداین رفتار تا حدودی نتیجه تقلید و یادگیری است.گربه ای که به طور طبیعی از مادرش یادگرفته که به موش ها حمله کرده،اما اگه به تنهایی پرورش یابد موشی را نخواهد کشت.(فرجی،1372)
3)پرخاشگری از ناشی از ترس:هر حیوانی که ترسیده باشد وقتی حیوان تهدید کننده خیلی به او نزدیک شود،امکان دارد برای دفاع از خود او را گاز بگیرد.
4)پرخاشگری به خاطر حفظ قلمرو:بسیاری از حیوانات برای خود قلمرو تعیین کرده و ان را به صورت های مختلفی نشانه گذاری می کنندف مثلا با ادرار کردن روی مرزهای قلمرو.سپس هر عضو نا اشنایی از نوع خود که وارد قلمرو شود،تهدید به حمله می کند.اگر حیوان به مکان دیگری انتقال یابد،رفتار پرخاشگرایانه ناشی از حفظ قلمرو از او سر زده نمی شود.
5)پرخاشگری نوع دوستانه:پرخاشگری پرنده ای که از جوجه های خود،یا پستاندار ماده ای که از بچه خود،یا زنبور عسل سربازی که از کندو خود محافظت می کند،نمونه ای از پرخاشگری نوع دوستانه است.مویر(1983)اصلاح پرخاشگری مادری را برای توصیف رفتار خشم تاود پستاندار ماده ای که بچه اش در لانه مورد تهدید قرار می گیرند،به کار برده است.
6)پرخاشگری ناشی از نر بودن:در بسیاری از حیوانات واکنش نر بزرگسال نسبت به نر نااشنا خصمانه است.این واکنش با حفظ قلمرو فرق دارد؛زیرا در مکان و موقعیتی ممکن است رخ دهد.محرک فراخوان حمله بوی نر حیوان دیگر است.اگر بوبی حیوان نر به وسیله بوی حیوان ماده مصنوعی تغییر کند و یا دستگاه احساس بو یا عمل جراحی برداشته شود حیوانات دیگر به یکدیگر حمله نمی کنند. هورمون تستوسترون اهمیت حساسی دارد. حیوانات اخته یا به بلوغ نرسیده این رفتار را از خود نشان نمی دهند علاوه بر این پرخاشگری ناشی از نر بودن با رقابت بر سر ماده نیز ارتباط نزدیکی دارد؛زیرا بیشتر در فصل جفت گیری اتفاق میوفتد.
علل وانگیزه پرخاشگری: ریشه پرخاشگری در کجاست؟و پاسخ به این پرسش به عهده کیست؟زیست شناس؟روان شناس؟یا جامعه شناس یا ترکیبی از این سه(مدل زیستی_روانی_اجتماعی)؟...و یا هیچکدام!!روان شناسان اجتماعی سه نظر عمده در باره علل و انگیزه پرخاشگری مورد تبیین قرار داده اند.
1)نظریه زیستی پرخاشگری:قدیمی ترین علت شناخته شده برای پرخاشگری حول محور این نظریه می چرخد که انسان ها از نظر ماهیت زیست شناختی برای پرخاشگری برنامه ریزی شده اند. نخستین و معروفترین نظریه در این باره مربوط به زیگموند فروید(1933) را می توان نام برد .