معماری دوره قاجار و نگاهی به عوامل دگرگونی آن و معرفی معماران آن دوره

دسته بندي : عمومی » گوناگون

فهرست مطالب

عنوان:
معماری معاصر ایران
معماری قاجار پهلوی
معماری نو در ایران با شمس العماره آغاز شد
آهن و شيشه، معماری قاجاررا دگرگون کرد
بستر شناسي تقليد در معماري معاصر ايران
معماران دوره قاجار
منابع

معماری معاصر ایران
معماری دوره معاصر در ایران از اواخر دوره قاجار به بعد جرقه برای تولد زد که بسیاری از منتقدین ساخت عمارت شمس العماره را در تهران را خرکتی به سوی دنیایی جدید دانسته اند اما به اعتقاد رابرت فیشر معماری معاصر ایران را می توان چهار دوران دانست که تر تیب چنین عنوان داشته است:
دوره نخست که از سالهاي 1921 تا 1941 ميلادي باز مي گردد ، ازآثار اين دوران مي توان به «ساختمان موزه ايران باستان » اشاره كرد كه بناي آن توسط معماران خارجي و به دستور دولت ايران ساخته شد .
دومين مرحله در معماري معاصر ايران از 1921 آغاز مي شود و تا سال هاي آخر دهه 1960 ادامه مي يابد . «آرامگاه ابن سينا » كه به دست « هوشنگ سيحون » بنا شده از جمله آثار شاخص اين دوره است.
مرحله سوم كه تا چندي پس از انقلاب ايران ادامه مي يابد شاهد آثاري نظير ( Center For Management ) ( نادر اردلان ) و « موزه هنرهاي معاصر تهران » ( كامران ديبا ) هستيم.
مرحله چهارم كه پس از انقلاب ايران آغاز گرديده و تاكنون نيز تداوم داشته با آثاري چون موزه ملي آب ( سيدهاي ميرميران ) ، كتابخانه ملي ايران ( كامران صفابخش ) و فرهنگستان جمهوري اسلامي ايران خود را معرفي مي كند.
به طور كلي تفكرات و زيربناي فكري معماري معاصر ايران عبارتند از:
تاريخ پيدايش اواخر دوره قاجار است و انتقال سريع تفكرات و ايده ها از خصايص جامعه مدرن است. چرا كه جامعه مدرن بر مبناي سرعت انتقال اطلاعات پايه گذاري شده و اين تبادل اطلاعات در نهايت موجب تعادل فرهنگ و الگوي معماري مي شود.
تهران به عنوان پايتخت ايران و نقطه اتصال ايران و اروپا، مسئوليت پيچيده بسط اين معماري را به عهده داشته است.
خاستگاه ها: خاستگاه هاي معماري مدرن ايران انتقال فرهنگ فريبنده غرب به جامعه درون گراي ايراني بود. در اين راستا حصار شهرها، تخريب شد و بافت هاي اورگانيك آنها به اشكال هندسي تحول يافت. در اين دوره فرمول هاي غربي با امكانات ايراني ساخته و اجرا مي شد و در اين مرحله معماري به عنوان ابزار فرهنگي عمل مي كرد. در عين حال دومين خواستگاه اين دوره، بهره گيري اقتصادي در معماري است. شايد بتوان دوران ميانه معماري مدرن ايران را نخستين زماني دانست كه معماري به عنوان كالاي اقتصادي معرفي مي شود. چرا كه با تكيه بر اصول معماري مدرن يعني حذف تزيينات، معماري نه يك ابزار براي انعكاس فرهنگ، بلكه كالايي اقتصادي شد و اين دستاورد چنان نمودار شد كه معماري مدرن ايران به سبكي اقتصادي با نام بساز و بفروش تغيير رويه داد.
روش پست رفت: استفاده از تكنولوژي وارداتي در تركيب با اقليم و تكنولوژي سنتي، روش هاي مختلف اجرا را در ايران رقم زد كه با تعميرات محدودي در حال حاضر نيز استفاده مي شود.
مقياس عمل: حركت معماري از اروپا به تهران و از تهران به مراكز استان ها و شهرهاي اصلي بوده است.
نتيجه عمل: انفصال معماري سنتي ايران و حركت از شيوه اصفهاني به شيوه تهراني و همه گير شدن، معماري مدرن ايراني به صورت قالب و كليشه ‌در تمام نقاط كشور بود.

معماری قاجار پهلوی
معماری ایران از اواخر دوره قاجار و شروع دوره پهلوی دچار هرج و مرج و آشفتگی شد در این دوران ما شاهد احداث همزمان ساختمانهایی هستیم که هر کدام بیانگر یکی از مکاتب فکری دوره هایی مشخص از تاریخ ایران هستند :کاخ مرمر به تقلید از معماری سنتی و عمارت شهربانی کل کشور به تقلید از تخت جمشید و ساختمانهای بلدیه ( شهرداری ) و پستخانه به شمال و جنوب میدان امام ( سپه ) به تقلید از معماری نئوکلاسیک فرانسه ساخته شدند . در این دوره تلاش می شد که پیوندی بین سه طیف فکری به وجود آید : ساختماهای وزارت امور خارجه ، اداره پست ، صندوق پس انداز بانک ملی را در واقع می توان به عنوان نمونه این گونه ساختمانهای التقاطی نام برد .این گرایشهای متفاوت و بعضا متضاد در معماری این دوره ناشی از اختلاف در گرایشهای سیاسی و ایدوئولوژیک این عصر از تاریخ ایران است که ریشه در جریانهای عقیدتی سیاسی اواخر دوره قاجار و اوایل دوران پهلوی دارد . جریانهای مذکور را می توان به سه دسته تقسیم کرد :گروه اول ، سنت گرایان ، که اساس تفکر سیاسی و بینش دینی آنها هماهنگی دین با سیاست و احیاء و توسعه سنتهای هزار ساله جامعه ایرانی بود . پرچمداران این نهضت در آن برهه از زمان شیخ فضل الله نوری بود و بعد از ایشان سید حین مدرس ادامه دهنده راه وی گشت .گروه دوم ، غرب گرایان ، که اساس ذهنیت آنها ، به گفته تقی زاده ، بر تقلید از فرق سر تا انگشت پا از غرب در همه شئون اقتصادی ، اجتماعی ، سیاسی بود . هسته اصلی این گروه را تحصیل کردگان ایرانی تشکیل می دادند که تازه از اروپا به ایران برگشته بودند .گروه سوم ، ملی گرایان ، که بنیاد فکری آنها بازگشت به عظمت امپراتوری هخامنشی و ساسانی بود . این گروه فرهنگ اسلامی و فرهنگ اروپایی را غیر ایرانی می دانستند و بعنوان جایگزین آنها بازگشت به فرهنگ آریایی دوهزار و پانصد ساله با دین و مذهب بود . که این امر ناشی از جریانهای به اصطلاح روشنفکرانه مادی گرایی و توسعه و ترویج نظریات سوسیالیسم و مارکسیسم در بین طبقه تحصیل کرده اروپا بود . این دو جری فکری اثبات خود را در تخریب آثار گذشته می دید و سعی داشت هر چه را بوی گذشته می داد از بین ببرد .