سیستم فیبر نوری و کاربرد آن در مخابرات

دسته بندي : فنی و مهندسی » برق، الکترونیک، مخابرات
فهرست
مقدمه. 3
فیبر نوری 3
تاریخچه ساخت فیبر نوری.. 3
روشهای ساخت پیش‌سازه 5
فیبر نوری در ایران.. 6
فیبر نوری لوله نوری POF ,PCF , QOF. 6
فیبرهای نوری نسل سوم. 7
شبکه تلفن.. 7
سیستم‌های مخابرات فیبر نوری.. 19
مباني فيبر نوري.. 20
هسته (Core) 21
تكنولوژي ( فن آوري ) فيبر نوري.. 22
سيستم رله فيبر نوري.. 22
دريافت كننده نوري.. 23
فیبرهای نوری دو نوعند : 23
سیستم ارتباط بوسیله فیبرنوری.. 24
تقویت کننده نوری.. 25
گیرنده نوری.. 25
مشخصات انواع فیبر. 30
کاربردهای فیبر نوری.. 31
یک فیبر نوری چگونه نور را هدایت می‌کند؟. 36
سیستم ارتباط بوسیله فیبرنوری.. 37
فیبر نوری.. 38
کابل زیر دریایی فیبر نوری.. 39
کاربردهای فیبر نوری.. 39
ویرایش شمیایی.. 40
تقویت کننده نوری.. 42
گیرنده نوری.. 43
پنل فیبر نوری چیست؟. 43
انواع تار نوري.. 52
حفاظت در برابر رعد وبرق.. 53
فیبرنوری پلاستیکی (POF) : 60
پهناي باند گيرنده: 73
منابع: 74

مقدمه

فیبر نوری یا تار نوری رشته باریک و بلندی از یک مادّهٔ شفاف مثل شیشه یا پلاستیک است که می‌تواند نوری را که از یک سرش به آن وارد شده، از سر دیگر خارج کند. فیبر نوری داری پهنای باند بسیار بالاتر از کابل‌های معمولی می‌باشد، با فیبر نوری می‌توان داده‌های تصویر، صوت و داده‌های دیگر را به راحتی با پهنای باند بالا تا ۱۰ گیگابیت بر ثانیه و بالاتر انتقال داد. امروزه مخابرات فیبر نوری، به دلیل پهنای باند وسیعتر در مقایسه با کابلهای مسی، و تاخیر کمتر در مقایسه با مخابرات ماهواره ای از مهمترین ابزار انتقال اطلاعات محسوب می‌شود.
تاریخچه ساخت فیبر نوری

رونمایی از مقاله طبعیت در سال ۱۸۸۴ توسط ژان دانیل کلادون

اولین کسانی که در قرون اخیر به فکر استفاده از نور برای انتقال اطلاعات افتادند، انتشار نور را در جو زمین تجربه کردند. اما وجود موانع مختلف نظیر گرد و خاک، دود، برف، باران، مه و... انتشار اطلاعات نوری در جو را با مشکل مواجه ساخت. بعدها استفاده از لوله و کانال برای هدایت نور مطرح گردید. نور در داخل این کانالها بوسیله آینه‌ها و عدسی‌ها هدایت می‌شد، اما از آنجا که تنظیم این آینه‌ها و عدسی‌ها کار بسیار مشکلی بود این کار نیز غیر عملی تشخیص داده شد و مردود ماند.

شاید اولین تلاش در سیر تکاملی سیستم ارتباط نوری به وسیله الکساندر گراهام بل صورت گرفت که در سال ۱۸۸۰، درست ۴ سال پس از اختراع تلفن، اختراع تلفن نوری (فوتوفون) یا سیستمی که صدا را تا فواصل چندین صد متر منتقل می‌کرد، به ثبت رساند. تلفن نوری بر مبنای مدوله کردن نور خورشید بازتابیده با به ارتعاش در آوردن آینه ای کار می‌کرد. گیرنده یک فتوسل بود. در این روش نور در هوا منتشر می‌شد و بنابراین امکان انتقال اطلاعات تا بیش از ۲۰۰ متر میسر نبود. به همین دلیل، اگرچه دستگاه بل ظاهراً کار می‌کرد اما از موفقیت تجاری برخوردار نبود.
ایده استفاده از انکسار (شکست) برای هدایت نور (که اساس فیبرهای نوری امروزی است) برای اولین بار در سال ۱۸۴۰ توسط Daniel Colladon و Jacques Babinet در پاریس پیشنهاد شد. همچنین John Tyndall در سال ۱۸۷۰ در کتاب خود ویژگی بازتاب یکلی را شرح داد: «وقتی نور از هوا وارد آب می شود به سمت خط عمود بر سطح خم می‌شود و وقتی از آب وارد هوا می شود از خط عمود دور می شود. اگر زاویه ی پرتو نور با خط عمود در تابش از داخل آب بزرگتر از ۴۸ درجه شود هیچ نوری از آب خارج نمی‌شود در واقع نور به طور کامل از سطح آب منعکس می شود. زاویه ای که انعکاس کلی آغاز می شود را زاویه بحرانی می نامیم»

کاکو و کوکهام انگلیسی برای اولین بار استفاده از شیشه را بعنوان محیط انتشار مطرح ساختند. آنان مبنای کار خود را بر آن گذاشتند که به سرعتی حدود ۱۰۰ مگابیت بر ثانیه و بیشتر بر روی محیط‌های انتشار شیشه دست یابند. این سرعت انتقال با تضعیف زیاد انرژی همراه بود. این دو محقق انگلیسی، کاهش انرژی را تا آنجا می‌پذیرفتند که کمتر از ۲۰ دسی بل نباشد. اگر چه آنان در رسیدن به هدف خود ناکام ماندند، اما شرکت آمریکایی (کورنینگ گلس) به این هدف دست یافت. در اوایل سال ۱۹۶۰ میلادی با اختراع اشعه لیزر ارتباطات فیبرنوری ممکن گردید. در سال ۱۹۶۶ میلادی، دانشمندان در این نظریه که نور در الیاف شیشه‌ای هدایت می‌شود پیشرفت کردند که حاصل آن از کابلهای معمولی بسیار سودمندتر بود. چرا که فیبرنوری بسیار سبکتر و ارزانتر از کابل مسی است و در عین حال ظرفیت انتقالی تا چندین هزار برابر کابل مسی دارد.

توسعه فناوری فیبرنوری از سال ۱۹۸۰ میلادی به بعد باعث شد که همواره مخابرات نوری بعنوان یک انتخاب مناسب مطرح باشد. تا سال ۱۹۸۵ میلادی در دنیا نزدیک به ۲ میلیون کیلومتر کابل نوری نصب شده و مورد بهره برداری قرار گرفته‌است.

از فیبر نوری (معمولاً از جنس سیلیسیم دی‌اکسید) برای انتقال داده‌ها توسط نور لیزر استفاده میشود. یک کابل فیبر نوری که کمتر از یک اینچ قطر دارد از مجموعه ای از این فیبرها تشکیل شده و می‌تواند صدها هزار مکالمهٔ صوتی را حمل کند. فیبرهای نوری تجاری ظرفیت ۲٫۵ گیگابایت در ثانیه تا ۱۰ گیگابایت در ثانیه را فراهم می‌سازند. فیبر نوری از چندین لایه ساخته می‌شود. درونی‌ترین لایه را هسته می‌نامند. هسته شامل یک تار کاملاً بازتاب کننده از شیشه خالص (معمولاً) است. هسته در بعضی از کابل‌ها از پلاستیک کا ملاً بازتابنده ساخته می‌شود، که هزینه ساخت را پایین می‌آورد. با این حال، یک هسته پلاستیکی معمولاً کیفیت شیشه را ندارد و بیشتر برای حمل داده‌ها در فواصل کوتاه به کار می‌رود. حول هسته بخش پوسته قرار دارد، که از شیشه یا پلاستیک ساخته می‌شود. هسته و پوسته به همراه هم یک رابط بازتابنده را تشکیل می‌دهند که با عث می‌شود که نور در هسته تا بیده شود تا از سطحی به طرف مرکز هسته باز تابیده شود که در آن دو ماده به هم می‌رسند. این عمل بازتاب نور به مرکز هسته را (بازتاب داخلی کلی) می‌نامند.

در نوع مرسوم فیبر نوری قطر هسته و پوسته با هم حدود ۱۲۵ میکرون است (هر میکرون معادل یک میلیونیم متر است)، که در حدود اندازه یک تار موی انسان است. بسته به سازنده، حول پوسته چند لایه محافظ، شامل یک پوشش معمولاً از جنس پلاستیک قرار می‌گیرد.

یک پوشش محافظ پلاستکی سخت لایه بیرونی را تشکیل می‌دهد. این لایه کل کابل را در خود نگه می‌دارد، که می‌تواند صدها فیبر نوری مختلف را در بر بگیرد. قطر یک کابل نمونه کمتر از یک اینچ است.

از لحاظ کلی دو نوع فیبر وجود دارد: تک حالتی و چند حالتی. فیبر تک حالتی یک سیگنال نوری را در هر زمان انتشار می‌دهد، در حالی که فیبر چند حالتی می‌تواند صدها حالت نور را به طور هم‌زمان انتقال بدهد.

روشهای ساخت پیش‌سازه

روش‌های فرایند فاز بخار برای ساخت پیش‌سازه فیبر نوری را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:

رسوب‌دهی داخلی در فاز بخار
رسوب‌دهی بیرونی در فاز بخار
رسوب‌دهی محوری در فاز بخار
موادلازم در فرایند ساخت پیش سازه

تتراکلرید سیلیکون: این ماده برای تأمین لایه‌های شیشه‌ای در فرایند مورد نیاز است.
تتراکلرید ژرمانیوم: این ماده برای افزایش ضریب شکست شیشه در ناحیه مغزی پیش‌سازه استفاده می‌شود.
اکسی کلرید فسفریل: برای کاهشدمای واکنش در حین ساخت پیش‌سازه، این مواد وارد واکنش می‌شود.
گاز فلوئور: برای کاهش ضریب شکست شیشه در ناحیه غلاف استفاده می‌شود.
گاز هلیم: برای نفوذ حرارتی و حباب‌زدایی در حینواکنش شیمیایی در داخل لوله مورد استفاده قرار می‌گیرد.
گاز کلر: برای آب‌زدایی محیط داخل لوله قبل از شروع واکنش اصلی مورد نیاز است.
مراحل ساخت

مراحل صیقل گرمایشی: پس از نصب لوله با عبورگازهای کلر و اکسیژن، در دمای بالاتر از ۱۸۰۰ درجه سلسیوس لوله صیقل داده می‌شود تا بخار آب موجود در جدار درونی لوله از آن خارج شود.
مرحله اچینگ: در این مرحله با عبور گازهای کلر، اکسیژن وفرئون لایه سطحی جدار داخلی لوله پایه خورده می‌شود تا ناهمواری‌ها و ترک‌های سطحی بر روی جدار داخلی لوله از بین بروند.
لایه‌نشانی ناحیه غلاف: در مرحله لایه‌نشانی غلاف، ماده تتراکلرید سیلیسیوم و اکسی کلرید فسفریل به حالتبخار به همراه گازهای هلیم وارد لوله شیشه‌ای می‌شوند و در حالتی که مشعل اکسی هیدروژن با سرعت تقریبی ۱۲۰ تا ۲۰۰ میلی‌متر در دقیقه در طول لوله حرکت می‌کند و دمایی بالاتر از ۱۹۰۰ درجه سلسیوس ایجاد می‌کند، واکنش‌های شیمیایی زیر به دست می‌آیند.
ذرات شیشه‌ای حاصل از واکنش‌های فوق به علت پدیده ترموفرسیس کمی جلوتر از ناحیه داغ پرتاب شده و بر روی جداره داخلی رسوب می‌کنند و با رسیدن مشعل به این ذرات رسوبی حرارت کافی به آنها اعمال می‌شود به طوری که تمامی ذرات رسوبی شفاف می‌گردند و به جدار داخلی لوله چسبیده و یکنواخت می‌شوند. بدین ترتیب لایه‌های شیشه‌ای مطابق با طراحی با ترکیب در داخل لوله ایجاد می‌گردند و در نهایت ناحیه غلاف را تشکیل می‌دهند.

فیبر نوری در ایران

در کشورایران در اوایل دهه ۶۰، فعالیت‌های پژوهشی در زمینه فیبر نوری در پژوهشگاه، برپایی مجتمع تولید فیبر نوری در پونک تهران را درپی داشت و در سال ۱۳۶۷، کارخانه تولید فیبر نوری در یزد به بهره برداری رسید. عملاً در سال ۱۳۷۳ تولید فیبر نوری با ظرفیت ۵۰٫۰۰۰ کیلومتر در سال در ایران آغاز شد. فعالیت استفاده از کابل‌های نوری در دیگر شهرهای بزرگ ایران آغاز شد تا در آینده نزدیک از طریق یک شبکه ملی مخابرات نوری به هم بپیوندند. در همان سال ۱۳۶۷ نخستین خط مخابراتی تار نوری بین تهران و کرج به کار افتاد.

اولین پروژه فیبرنوری با اجرای ۷۰۰ کیلومتر کابل با ۱۳ هزار کانال بین چندین مسیر با هزینه‌ای بالغ بر ۴۰ میلیارد ریال بین سالهای ۶۹ تا ۷۳ انجام شد. در برنامه دوم توسعه پروژه فیبرنوری با ۱۱۶۰۰ کیلومتر کابل با ۶۲۰ هزار کانال بین شهری با هزینه ۶۵۴ میلیارد ریال در سالهای ۷۴ تا ۷۸ به انجام رسید و نهایتاً در برنامه سوم توسعه ۱۷۸۵۰ کیلومتر تا ۲ میلیون کانال با پروتکشن بین شهرهای کشور با هزینه‌ای بالغ بر ۱۰۳۵ میلیارد در سالهای ۷۹ تا ۸۳ اجرا شد.

پروژه تار نوری آسیا-اروپا که به TAE مشهور است دارای ۲۴۰۰۰ کیلومتر طول است و از چین، قرقیزستان، ازبکستان و ترکمنستان، ایران، ترکیه، اوکراین و آلمان می‌گذرد. ظرفیت قابل حمل این خط، ۷۵۶۰ کانال تلفنی است.

فیبرنوری یک موجبر استوانهای از جنس شیشه یا پلاستیک است که دو ناحیه مغزی و غلاف با ضریب شکست متفاوت و دو لایه پوششی اولیه و ثانویه پلاستیکی تشکیل شده‌است. برپایه قانون اسنل برای انتشار نور در فیبر نوری شرط: می‌بایست برقرار باشد که به ترتیب ضریب شکست‌های مغزی و غلاف هستند. انتشار نور تحت تأثیر عواملی ذاتی و اکتسابی دچار تضعیف می‌شود. این عوامل عمدتآ ناشی از جذب فرابنفش، جذب فروسرخ، پراکندگی رایلی، خمش و فشارهای مکانیکی بر آنها هستند.

فیبر نوری لوله نوری POF ,PCF , QOF

از سال ۱۳۸۷ تحقیقات وسیعی در مورد این نوع از فیبرها در مرکز فناوری تخصصی صورت گرفت و با دستیابی به تکنولوژی ساخت و تولیدآنها ایران در زمره معدود کشورهای دارنده تکنولوژی ساخت (POLYMER OPTICAL FIBER , PLASTIC CLAD FIBER) قرار گرفت. فیبرهای نوری POF برای انتقال نور مرئی و بسیاری از کاربری‌های دیگر قابل استفاده هستند و در بحث انتقال دیتا سرعتی حدود ۴۰ گیگا بیت در ثانیه دارند که در مقایسه با فیبرهای نوری شیشه‌ای حدود ۴۰۰ برابر بیشتر می‌باشد. فیبرهای PCF , QOF جهت مصارف خاص صنایع مختلف از قبیل سنسورها و انتقال دیتا بسیار کار آمد است. در کل موارد استفاده از این فیبرهاموجب دستیابی به ابزارآلات هایتکی است که در انحصار بعضی از دولتها قرار داشته‌است.

در POFها شار نوری.

فیبرهای نوری نسل سوم

طراحان فیبرهای نسل سوم، فیبرهایی را مد نظر داشتند که دارای کمترین تلفات و پاشندگی باشند. برای دستیابی به این نوع فیبرها، محققین از حداقل تلفات در طول موج ۱۵۵۰ نانومتر و از حداقل پاشندگی در طول موج ۱۳۱۰ نانومتر بهره جستند و فیبری را طراحی کردند که دارای ساختار نسبتاً پیچیده‌تری بود. در عمل با تغییراتی در پروفایل ضریب شکست فیبرهای تک مد از نسل دوم، که حداقل پاشندگی آن در محدوده ۱٫۳ میکرون قرار داشت، به محدوده ۱٫۵۵ میکرون انتقال داده شد و بدین ترتیب فیبر نوری با ماهیت متفاوتی موسوم به فیبر دی. اس. اف (D.S.F. Fiberِ)ساخته شد.فیبر نوری بهترین نوع انتقال اطلاعات در عصر امروزی می باشد

امروزه فیبر ابزار ارتباطی برای تلفن تبدیل شده است ، تلفن های همراه، CATV، ستون فقرات شبکه، دوربین مداربسته امنیتی، شبکه های صنعتی، درست در مورد همه چیز. بزرگترین مزیت فیبر نوری در واقع بصرفه تربودن این ابزار کارامد در حمل و نقل اطلاعات است.

فیبر می تواند اطلاعات بیشتری در مسافت های طولانی تری را در زمان کمتر از هر رسانه ارتباطاتی دیگر جابجا کند. از اواخر 1970 قابلیت فاصله از فیبرو پهنای باند آن به معنای نیاز به رپیدرهای کمتر،برق کمتر،تعمیر و نکهداری کمتر می باشد.علاوه بر این فیبر نوری با تاثیر پذیری کمتر از مداخله تابش الکترومغناطیس ،جابجایی اطلاعات را با نویز و خطای کمتر انجام می هد.فیبر از کابل های مسی سبکتر است بنابراین برای کاربرد در هواپیما و خودرو محبوب تر است.این مزایا در را برای مزایای دیگر که استفاده آن را منطقی ترین انتخاب برای جابجایی اطلاعات ساخته است ،باز می کند.این مزایا عملاً فیبر نوری را به رهبر انتخاب رسانه های جابجایی برای تمام داده های رسانه ارتباطی صوت و تصویر،تبدیل کرده است. هر دو telcos (شرکت مخابرلتی تلکو سیستم)و اپراتورهای CATV به دلایل اقتصادی از فیبر استفاده می کنند اما برای توجیه هزینه های خود به نیاز به اتخاذ معماری شبکه جدید با نقاط قوت فیبر دارند.

شبکه و امکانات طراحان شبکه و نصابان همجنین، در حال حاضر متوجه اند که باید معماری جدید شبکه را در دست بگیرند. به درستی طراحی ساختمان کابل کشی شبکه همچنین می تواند هزینه کمتری را عوض زمانی که درآن فیبر به جای مس کار می شود،داشته باشد.تبدیل از شبکه های مس با مبدل رسانه آسان است. حتی با اضافه کردن هزینه مبدل رسانه ها، شبکه فیبر نوری معمولا کمتر از مس است وقتیکه که معماری مناسب استفاده می شود.

شبکه تلفن

شبکه های تلفنی اولین کاربران عمده فیبر نوری بودند. اتصالات فیبر نوری به جای اتصالات مس و یا رادیو دیجیتال بین سوئیچ تلفن، مورد استفاده قرار گرفت. با شروع اتصالات راه دور، خطوط به نام طولانی، که در آن از مسافت و قابلیت های پهنای باند حاصل از فیبر آنرا بطور قابل ملاحظه ای مقرون به صرفه تر کرده است. Telcos (شرکت تلفن شهری تلکو سیستم) از فیبرنوری برای اتصال همه دفاتر مرکزی خود و سوئیچ از راه دور استفاده می کند. به دلیل آن است پهنای باند سیم مسی هزاران بار و صدها بار بیشتر می تواند سیگنال ها را قبل از نیاز به تکرار کننده حمل کند - ساخت هزینه اتصال تلفن از طریق فیبر نوری تنها چند درصد از هزینه های اتصال در همان مس را دارد. بعد از لینک های راه دور به فیبر تبدیل شد، telcos شروع به جایگزینی لینک های کوتاه تر بین سوئیچ ها با فیبر کرد، برای نمونه بین سوئیچ ها در یک منطقه شهری. امروز، به استثنای برخی از مکان های ناهموار و یا راه دور، کل ستون فقرات تلفن از فیبر نوری است. بسته به جغرافیا و مقررات محلی ،کابل در زمین زیرزمینی کار شد ، بدون واسطه زیر زمین دفن و یا بطورهوایی کار شد. کابل اتصالات در سراسر جهان در درجه اول زیراب کار شدند که در حال حاضر هر قاره و اغلب ملل جزایر را ارتباط می دهد به جز قطب جنوب .

اینترنت

اینترنت همواره با ستون فقرات فیبر نوری پایه گذاری شده است.که به عنوان بخشی از شبکه تلفن افتتاح شد.در آغاز ترافیک صدا و داده با ترافیک کل مخلوط شدند.اما داده به بزرگترین شبکه ارتباطات تبدیل شده است همانند ترافیک داده ترافیک صوتی نیز افزایش پیدا کرده است.اینترنت در حال حاضر ارتباطات کاربر را جابجا می کند. به عنوان مثال انتقال درخواست و دانلود صفحات وب یا پست الکترونیک، انتقال همتا به همتا،جرایانات ویدیویی و داده های حجیم در بین مراکز جابه جا می شود.

ارائه دهندگان اینترنت بزرگ در حال جنبش به سمت شبکه های اینترنت اختصاصی شده هستند که سربار زیاد شبکه های مخابراتی تلکو سیستم را ندارد و با حمل و نقل ده ها تن از انواع مختلف خدمات ارتباطات را بر دوش گرفته، که هنوز هم توسط ارائه دهندگان مخابراتی تلکو سیستم پشتیبانی می شود. در حال حاضر telcos در حال سوق ارتباطات صوتی خود به پروتکل اینترنت (IP) برای هزینه های پایین تر است. فیبر نوری یکی از محیط های انتقال داده با سرعت بالا است . امروزه از فیبر نوری در موارد متفاوتی نظیر شبکه های تلفن شهری و بین شهری ، شبکه های کامپیوتری و اینترنت استفاده بعمل می آید. فیبرنوری رشته ای از تارهای شیشه ای بوده که هر یک از تارها دارای ضخامتی معادل تار موی انسان را داشته و از آنان برای انتقال اطلاعات در مسافت های طولانی استفاده می شود.

مبانی فیبر نوری