دانلود مقاله موسيقي شعر در غزليّات سنايي

دسته بندي : علوم انسانی » تاریخ و ادبیات
دانلود مقاله موسيقي شعر در غزليّات سنايي

نوع فایل: word

فرمت فایل: doc

قابل ویرایش

تعداد صفحات : 307 صفحه

قسمتی از متن :

مقدّمه
ادبيّات گونه اي از هنر است و اهمّيّت ادبيّات فارسي را ، كه شاخه اي از آن شمرده مي شود ؛ نمي توان ناديده انگاشت . ادبيّات فارسي گنجينه اي است كه روز به روز بر اهمّيّت و وسعت آن افزوده مي گردد ؛ دريايي است بي كران با ساحلي ناپيدا .
در مورد اهمّيّت موضوع بايد گفت که بررسي موسيقی شعر تا حدّ زيادی می تواند ميزان قدرت شاعری هر شاعر را نمايان سازد و به فهم و درک صحيح تر شعر کمک نمايد.
سنايي شاعري « دوران ساز »1 است كه در چند زمينه ي شعري از جمله ؛ قصيده و غزل ، حال و هوايي عرفاني و تازه و متمايز از دوران قبل ايجاد كرده است ( شفيعی کدکنی ،1385 : 9 ).
در مجموعه غزل‌هاي حكيم سنايي با دو دسته غزل روبه رو هستيم كه تعدادي از آن ها عنوان غزليّات» را كه عنواني رايج بوده است ، برخود دارند و تعدادي ديگر عنوان قلندريّات» به خود گرفته‌اند.
غزل هاي قلندانه يا مغانه ي سنايي سرچشمه ي غزليّات پر شكوه فارسي است . از حيث فرم ، قلندريّات داراي اوزان پر تحرّك و رقص آور و موسيقي متناسب با آن است . استفاده ي فراوان از واژه هاي شراب ، مستي و خرابات كه در آثار عرفاني جايگاهي مقدّس است ؛ از ديگر ويژگي هاي قلندريّات مي باشد . درونمايه ي اين نوع شعر با ارزش هاي موجود در شريعت تناقض دارد . امّا سنايي در هيچ موردي نظرش مبارزه با شرع و مقدّسات نبوده است .مي توان دو علّت را براي اين كار ذكر كرد :

______________________
1 ) epoch marker

خوي ملامتي سنايي و ميل به مبارزه با ريا كاري ( زرقانی ، 1378 : 179 ) .
بحر هايي را كه سنايي براي سرودن غزليّات از آن بهره جسته است ، متنوّع اند ؛ ولي بيش از همه از بحر « رمل » استفاده كرده است . در مقابل كمترين بحر به كار رفته را مي توان « متقارب » نام برد .
از نظر نوع رديف هاي به كار رفته در غزليّات تنوّع زيادي به چشم مي خورد ولي « فعل » در درجه ي اوّل قرار دارد . او هم چنين از رديف هاي طولاني نيز استفاده نموده است. و گاه حتّي دو جمله را در جاي رديف مي نهد و از آن بهره مي جويد مانند بيت :
« ترا دل دادم اي دلبر شبت خوش باد من رفتم
تو داني با دل غمخور شبت خوش باد من رفتم»
تعداد بيت هايي كه مردّف است بيش از بيت هاي بدون رديف است .
از ديگر مشخّصات غزليّات سنايي « تكرار » است . اين تكرار به شكل هاي ؛ تكرار جمله ،‌ كلمه و واج ، ديده مي شود به طوري كه كمتر بيتي را در ميان غزليّات مي توان يافت كه در آن تكرار وجود نداشته باشد . در اين پژوهش بررسی موسيقی معنوی نيز بر اساس مطلع می باشد . در ضمنِ متن ، به نتايجي كه به دست آمده است ، به طور مفصّل پرداخته مي شود .
در پايان لازم مي دانم از استادان بزرگوارم ، دكتر علي عسكري ،‌ دكتر مهدي خادمي كولايي و بقيّه ي عزيزان كه مرا در اين راه ياري نمودند ، صميمانه تشكّر و قدرداني نمايم واميدوارم كه ادب دوستان و صاحبان ذوق از كاستي ها در گذرند .
اسفند ماه 1387





برخی مشكلات تقطيع
در هنگام انجام كار به برخي از مشكلات برخورديم . اوّلين موردي كه مي توان به آن اشاره كرد اين است كه برخي از غزليّاتي را كه استاد مدرّس رضوي در شمار غزليّات سنايي برشمرده اند از نظر شكل ظاهري ، يعني از نظر طرز قرار گرفتن قافيه ها ،‌ با غزل فرق دارند ولي استاد رضوي برحسب موضوع و محتوا ، آن ها را در شمار غزليّات ذكر نموده است . و ما نيز آن ها را بر اساس همان نظر ، بررسي كرده ايم . امّا در تعيين قافيه هاي آن به اشكالاتي برخورديم زيرا اين غزليّات داراي قافيه ي كناري نيستند ولي شاعر با آوردن قافيه هاي مياني در آن ها و هماهنگ ساختن قافيه هاي مياني بيت اوّل با رديف ها سعي در ايجاد موسيقي در آن ها دارد . اين موارد عبارتند از : غزل هاي 75 ، 176 ، 275 ، 276 . غزل هاي 182 و 325 نيز مصراع اوّل بيت اوّل آن ها بدون قافيه است . و غزل 310 نيز مطلع ندارد .
غزل شماره ی22 و 169 بيت مطلع آن از نظر قافيه ی ميانی با غزل های ديگر که دارای قافيه ی ميانی می باشند متفاوت می باشد.

منابع و مآخذ

- احمد نژاد ، كامل و كمالي اصل ، شيوا . ( 1385 ) . عروض و قافيه . تهران : آييژ .
- احمدي ، فرامرز .( 1378 ).  بررسي اوزان ، صور خيال و مضامين ديوان سيف فرغاني. پايان نامه كارشناسي ارشد زبان و ادبيّات فارسي . دانشگاه آزاد اسلامي تهران واحد مركزي.
- ارسطو . ( 1343 ) . فن شعر . ترجمه ي عبدالحسين زرّين كوب . چاپ دوم . تهران : بنگاه ترجمه و نشر كتاب .
- اسماعيل پناهي ، عبدالحميد . 1379 ).  نقد بديع سيروس شميسا  . كتاب ماه ادبيات . سال 4 ، شماره ي 40 .
- باطبي ، مريم .( 1385 ).  موسيقي و وزن در غزليّات خاقاني ، بررسي اوزان عروضي و تعيين حدود و اصناف و عيوب قافيه  . پايان نامه كارشناسي ارشد زبان و ادبيّات فارسي . دانشگاه آزاد اسلامي تهران واحد مركزي.
- بهزادي اندوهجردي ، حسين .( 1375 ). آشنايي با علم عروض و قافيه . تهران : دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركزي . معاونت پژوهشي .
- پرهيزي ،‌ عبدالخالق .(‌ 1381 ). عروض نوين فارسي . تهران : ققنوس .
- تجليل ، جليل .( 1384 ). عروض و قافيه .چاپ دوم . تهران : آواي نور .
- ثامني ، جعفر .( 1379 ). عروض ساده و قافيه ي فارسي . تهران : مؤسسه ي فرهنگي انتشاراتي برتر .
- حافظ نيا ، محمّد رضا .( 1386 ). مقدّ مه اي بر روش تحقيق در علوم انساني . چاپ سيزدهم . تهران : سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انساني دانشگاه ها ( سمت ) .
- درج 3 . كتابخانه ي الكترونيكي شعر فارسي . ( 1384 ) تهران : شركت مهر ارقام رايانه . [ CD ROM ] .
- دهخدا ، علي اكبر .( 1365 ). لغت نامه . تهران : دانشگاه تهران ، مؤسّسه ي دهخدا .
- ذوالفقاري ، حسن .( 1381 ). قاف غزل . تهران : نشر چشمه .
- ذوالفقاري ، محسن .( 1382 ).  نقد موسيقي بيروني برشعر فارسي ، تحليل انتقادي بر موسيقي خاقاني شرواني  . مجله ي علمي و پژوهشي دانشكده ي ادبيّات و علوم انساني دانشگاه فردوسي مشهد . سال 36 ، شماره اوّل ، شماره پياپي 140 .
- رازي ، شمس قيس .( 1360 ). المعجم في معايير اشعارالعجم ( تصحيح محمّد بن عبدالوهّاب قزويني با مقابله با شش نسخه ي خطّي قديمي و تصحيح مدرّس رضوي ) . تهران : انتشارات زوّار .
- راستگو ، سيد محمّد .( 1376 ). هنر سخن آرايي ، فن بديع . كاشان : انتشارات مرسل .
- رزمجو ، حسين .( 1374 ). انواع ادبي و آثار آن در زبان فارسي . چاپ سوم . مشهد : مؤسّسه ي چاپ و انتشارات آستان قدس رضوي .
- رستگار فسايي ، منصور .( 1373 ). انواع شعر فارسي ، مباحثي در صورت ها و معاني شعر كهن و نو پارسي . شيراز : انتشارات نويد .
- زرقاني ، مهدي .( 1378 ). افق هاي شعر و انديشه ي سنايي غزنوي ، به همراه گزيده اي از حديقه . تهران : نشر روزگار .
- زرّين‌كوب، عبدالحسين .( 1353 ). نه شرقي ، نه غربي - انساني ، مجموعه ي مقالات ، تحقيقات ، نقدها و نمايشواره ها . تهران : انتشارات امير كبير .
- زرّين‌كوب، عبدالحسين .( 1363 ). شعر بي‌دروغ ، شعر بي نقاب . تهران : جاويدان .
- زرّين‌كوب، عبدالحسين .( 1371 ). يادداشت ها و انديشه ها - از مقالات ، نقدها و اشارات- . چاپ چهارم . تهران : انتشارات اساطير .
- زمرّدي ، حميرا .( 1384 ) .  جايگاه سنايي  . منزلگاه الكترونيكي شوراي گسترش زبان فارسي . [ دسترسي 18 دي 1387].
http://www.persian-language.org/Group/Article.asp?ID=779&P=1
- سپنتا ، ساسان .( 1378 ).  تحوّل وزن شعر فارسي و موسيقي  . نشريه ي رودكي . سال اوّل ، شماره ي سوم .
- سنايي غزنوي ، ابوالمجد مجدودبن آدم .( 1377 ).گزيده ی حديقه الحقيقه . گزينش و توضيح علي اصغر حلبي . چاپ دوم . تهران : انتشارات اساطير .
- سنايي غزنوي ، ابوالمجد مجدودبن آدم .( 1385 ). ديوان . سعي و اهتمام محمّد تقي مدرّس رضوي . چاپ ششم . تهران : انتشارات سنايي .
- شفيعی کدکنی ، محمّدرضا .( 1378 ). صور خيال در شعر فارسی . تهران : آگاه .
- شفيعي كدكني ، محمّد رضا .( 1385 ). تازيانه هاي سلوك ، نقد و تحليل چند قصيده از حكيم سنايي . چاپ ششم . تهران : انتشارات آگاه .
- شفيعي كدكني ، محمّد رضا .( 1386 ). موسيقي شعر . چاپ دهم . تهران : آگاه .
- شميسا ، سيروس. ( 1379 ). سبك شناسي شعر . چاپ پنجم.تهران : انتشارات فردوس .
- شميسا ، سيروس . (1380 ). سير غزل در شعر فارسي، از آغاز تا امروز .چاپ ششم . تهران : انتشارات فردوس .
- شميسا ، سيروس . ( 1381 ). آشنايي با عروض و قافيّه . چاپ هجدهم . تهران : انتشارات فردوس .
- شميسا ، سيروس .( 1386 الف ). بيان . چاپ دوم . تهران : نشر ميترا .
- شميسا ، سيروس . (1386 ب ). فرهنگ عروضي . چاپ چهارم . تهران : نشر علم .
- شورای گسترش زبان فارسی ، وب سايت تخصّصی . دسترسی 18 اسفند 1387 .
http://www.persian-language.org/Group/Talk.asp?ID=781
- صفا ، ذبيح الله .( 1341 ). گنج سخن ، شاعران بزرگ پارسي گوي و منتخب آثار آنان . تهران : انتشارات ابن سينا .
- صفا ، ذبيح الله .( 1372 ). تاريخ ادبيّات ايران . چاپ دهم . ج1 . تهران : انتشارات ققنوس .
- صهبا ، فروغ .( 1383 ).  موسيقي بيروني در شعر م . سرشك محمّد رضا شفيعي كدكني » . فصلنامه ي علمي - پژوهشي انجمن زبان وادبيات فارسي . سال دوم ، شماره ي ششم .
- عمران پور ، محمّد رضا .( 1383 ).  موسيقي قافيه در شعر م . سرشك  محمّد رضا شفيعي كدكني » . فصلنامه ي علمي - پژوهشي انجمن زبان وادبيات فارسي . سال دوم ، شماره ي ششم .
- فتوحي ، محمود .( 1385 ). آيين نگارش مقاله ي علمي - پژوهشي . تهران : انتشارات سخن .
- فيّاض منش ، پرند . ( 1384 ).  نگاهي ديگر به موسيقي شعر و پيوند آن با موضوع، تخيل و احساسات شاعرانه  . دو فصلنامه ي پژوهش زبان و ادبيّات فارسي . دوره ي جديد ، شماره ي چهارم .
- كاظمي،محمّد كاظم .( 1385 ).  غزل و اسرار ماندگاري آن  . ماهنامه ي شعر . شماره ي 46 ويژه نامه ي غزل .
- ماهيار ، عبّاس .( 1387 ). عروض فارسي ، شيوه ي نو براي آموزش عروض و قافيه . چاپ دهم . تهران : نشر قطره .
- معين ، محمّد . ( 1371 ). فرهنگ فارسي . چاپ هشتم . تهران : انتشارات امير كبير .
- منتظري ، احمد .( 1383 ).  اوزان عروضي ، حدود ، اصناف قافيه و صور خيال در ديوان محتشم كاشاني  . پايان نامه كارشناسي ارشد زبان و ادبيّات فارسي . دانشگاه آزاد اسلامي تهران واحد مرکزی .
- ناتل خانلري ، پرويز .( 1234 ).‌  در وزن شعر فارسي چه كار تازه اي مي توان كرد؟ . مجله ي سخن .دوره ي ششم ، شماره ي دهم . تهران : مطبوعاتي باختر .
- ناتل خانلري ، پرويز .( 1333 الف ).  قالب شعر  . مجله ي سخن . دوره ي پنجم ، شماره ي نهم . تهران : مطبوعاتي باختر .
- ناتل خانلري ، پرويز .( 1333 ب ) .  موسيقي الفاظ ، انواع وزن در شعر فارسي  . مجلّه ي سخن . دوره ي پنجم ، شماره ي پياپي 51 . تهران : مطبوعاتي باختر .
- ناتل خانلري ، پرويز .( 1333 ج ).  ‌ نغمه ي حروف  . مجلّه ي سخن . دوره ي پنجم ، شماره ي 8 . تهران : مطبوعاتي باختر .
- ناتل خانلري ، پرويز .( 1345 ) . شعر و هنر . تهران : بي نا .
- ناتل خانلري ،‌ پرويز .( 1386 ). وزن شعر فارسي . چاپ هفتم . تهران : انتشارات توس .
- نظامي عروضي سمرقندي، احمد .( 1374 ). چهار مقاله . تصحيح علّامه محمّد قزويني . چاپ دوم . تهران : جامي .
- نيكو بخت ، ناصر .( 1383 ).  صوت آواها و نظريه ي منشأ زبان  . فصلنامه ي علمي - پژوهشي انجمن زبان وادبيات فارسي . سال اوّل ، شماره ي سوم .
- همايي ، جلال الدّين .( 1377 ). فنون بلاغت و صناعات ادبي . چاپ چهاردهم . تهران : نشر هما .
- وحيديان كاميار ، تقي .( 1370 ). بررسي منشأ وزن شعر فارسي . مشهد : مؤسسه ي چاپ و انتشارات آستان قدس رضوي .
- وحيديان كاميار ، تقي .( 1372 ).  عروض و قافيه ي علمي  . كيهان فرهنگي . سال دهم ، شماره ي نهم ، شماره ي پياپي 104 .
- وحيديان كاميار ، تقي .( 1374 ). وزن و قافيه ي شعر فارسي . چاپ چهارم . تهران : مركز نشر دانشگاهي .
- وحيديان كاميار ، تقي .( 1375 ) . فرهنگ نام آوايي فارسي . مشهد : انتشارات دانشگاه فردوسي .